Hoe bereid je je voor op je verdediging van je proefschrift? 14 tips

Verheug je je ook op het feest na afloop van je promotie, maar zie je als een berg op tegen je verdediging? Dan ben je niet de enige. Een aantal tips om zo goed mogelijk voor de dag te komen tijdens je promotie. Want het spreekwoord Een goede voorbereiding is het halve werk hebben we niet voor niets…

Tip 1 Bezoek promoties van anderen

Promoties zijn openbaar, je kunt dus altijd naar een promotie gaan kijken. Ook als je niet uitgenodigd bent.
Bekijk de promotie vanuit het perspectief van de promovendus: hoe reageert die op de vragen, wat voor soort antwoorden geeft diegene? Hoe denk jij daarover? Hoe zou je dat zelf doen? En hoe gedraagt de promovendus zich? Wat vind je sterk, wat zou je anders doen? Schrijf alles op wat je opvalt, in positieve of negatieve zin.

Tip 2 Zorg dat je ondergedompeld bent in je onderwerp

Herlees in de maanden voor je promotie de belangrijkste artikelen en boeken. Maak notities. Het helpt als je tijdens je promotie sleutelpublicaties paraat hebt.
Herlees je eigen proefschrift, ga nog eens goed na waarom je de keuzes hebt gemaakt die je hebt gemaakt, waarom heb je voor deze hoofdvraag gekozen, waarom voor deze methodologie, waarom voor deze invalshoek? Wat zijn de implicaties? Welke argumenten heb je voor de keuzes die je hebt gemaakt? Wat is de kern van elk hoofdstuk? Wat is jouw elevator pitch – oftewel: wat is de belangrijkste boodschap van je dissertatie? Zorg dat je die in een minuut kunt vertellen.

Tip 3 Denk na over mogelijke vragen

Neem je proefschrift door met het oog op mogelijke vragen. Welke keuzes zouden vragen op kunnen roepen? Zitten er zwakkere plekken in je betoog? Hebben je keuzes – bijvoorbeeld in de methodologie – grote consequenties gehad?

Zorg dat je zelf heel helder hebt wat de goede en minder goede kanten van je proefschrift zijn, dat maakt je zekerder in je antwoorden. Verbloem niet dat er ook zwakke plekken zitten in je proefschrift. Realiseer je dat er ook vragen gesteld kunnen worden die gaan over dingen die je níet hebt gedaan, bijvoorbeeld waarom je een theorie of methodiek niet hebt gebruikt.

Tip 4 Leef je in in je de beoordelingscommissie

Wat zijn de specialisaties van de verschillende leden? Wat zijn hun stokpaardjes? Waar zullen ze enthousiast op reageren, waar zullen ze waarschijnlijk kritiek op hebben? Hebben ze wellicht suggesties gedaan voor verbetering van je proefschrift? Dat zou zomaar eens tot een vraag kunnen leiden.
In het algemeen gaan de vragen die gesteld worden bij een promotie over de waarde die jouw proefschrift toevoegt of over de originaliteit, over de aanleiding van je proefschrift en de focus van je onderzoek, over de methodiek, over de data of informatie die je hebt gebruikt, over hoe je resultaten passen in de al bestaande kennis en over de belangrijkste implicaties of lessen die uit jouw proefschrift naar voren komen.

Tip 5 Zoek uit wat de regels zijn tijdens een promotie       

Zorg dat je weet hoe je geacht wordt te antwoorden: hoe spreek je bijvoorbeeld de leden van de commissie aan? Oefen daarop. Wat zijn de regels binnen jouw universiteit? Duurt de verdediging 45 of 60 minuten? Wie bepaalt in welke volgorde de vragen worden gesteld?  In welke volgorde komt iedereen binnen, wanneer mag je weg? Is er eerst een lekenpraatje? Als dat zo is, bereid dat zorgvuldig voor: hoe vertaal je je elevator pitch in begrijpelijke taal?

Tip 6 Kies je paranimfen zorgvuldig

De officiële rol van paranimfen is om de verdediging van jou over te nemen als je dat zelf niet meer kunt. Ga erover in gesprek hoe jullie dat gaan doen – ondanks dat de kans dat dat gaat gebeuren heel erg klein is.

Daarnaast hebben ze de rol van ceremoniemeester, organiseren ze soms de proefpromotie en zijn ze jouw vertrouwenspersoon. De paranimfen hebben daarmee een grote invloed op de sfeer van je promotiedag, kies ze dus zorgvuldig. Je wilt je gesteund voelen. En het feest is jouw feest!

Tip 7 Organiseer een proefpromotie

Organiseer een proefpromotie. Bijvoorbeeld door aan inhoudelijk deskundige collega’s te vragen of ze over een specifiek hoofdstuk een vraag willen stellen. Zo kun je oefenen met vragen over elk hoofdstuk. Als de vragenstellers de leden van de commissie kennen, kun je ze ook vragen of ze hun vraag met diegene in hun achterhoofd willen formuleren.
Maak de proefpromotie zo echt mogelijk: zorg voor een zaaltje mét katheder, zorg voor een voorzitter, spreek elkaar aan zoals dat ook tijdens de echte promotie zou gaan, hou je aan de tijd zoals die ook in het echt geldt. Zo kun je wennen aan de omstandigheden. Zie het als een generale repetitie; die helpt je om minder zenuwachtig te zijn.

Tip 8 Visualiseer je promotie

Sporters zijn er goed in: het gebruiken van de kracht van visualisatie. Visualiseer in de periode voorafgaand aan je promotie hoe je de zaal wilt binnenlopen, hoe je staat, hoe je zit, hoe je zelfverzekerd vragen beantwoordt. Maak je visualisatie visueel, auditief en kinesthetisch. En zorg dat je de visualiseert zowel vanuit jezelf als vanuit een helikopterview. Weet dat het een geweldige dag gaat worden, want het gaat over jouw promotie!

Tip 9 Gebruik de dag voor je promotie om tot rust te komen

Ga de laatste dag voor je promotie niet meer inhoudelijk aan de slag, maar plan iets waardoor je ontspant en tot rust komt. Dagje sauna? Fietsen, wandelen, naar de film? In bad, met een boek op de bank? Zorg dat je weet wat jij nodig hebt. En natuurlijk op tijd naar bed, zodat je uitgerust bent op de dag zelf.

Tip 10 Realiseer je dat je boek goed is

Als je boek niet goed genoeg zou zijn, zou je het niet mogen verdedigen. Jij bent de expert op het gebied van je promotie, je hebt je er je hele promotie mee bezig gehouden, dus jij weet er het meest van af!

Tip 11 Vlak voor je écht start

Voor dat je de zaal in gaat, sta je vaak te wachten in het zogenaamde zweethok. Wees duidelijk wat je van je paranimfen op dat moment verwacht. Wil je stilte, juist niet? Doe een oefening die je rust en kracht geeft, zoals een ademhalingsoefening.

Tip 12 Luister goed naar de vraag die wordt gesteld

Begin niet halverwege een vraag al met het voorbereiden van je antwoord. Luister goed, en maak aantekeningen van de vraag die gesteld wordt. Vaak zijn dat meerdere vragen in een vraag verpakt.

De vraag parafraseren helpt om je antwoord goed aan te laten sluiten bij de vraag. Als de vraag gaat over wat je niet hebt gedaan, kan het goed werken om eerst uit te leggen wat je wél hebt gedaan en waarom, en pas daarna waarom je niet hebt gedaan waar de vragensteller naar vraagt.

Tip 13 Neem je tijd

Neem bij het beantwoorden van de vragen je tijd. Je kunt prima nog even doorschrijven als de opponent is uitgesproken. Je hebt tijd om te structureren, te analyseren en dan pas de vraag te beantwoorden. Gebruik daarbij de kern van je hoofdstukken zoals je die voor jezelf hebt geformuleerd en je elevatorpitch. Maak het jezelf gemakkelijk door aan te haken bij de meest simpele deelvraag of bij datgene wat voor jou het meest voor de hand ligt. Geef het aan als de vraag buiten de scope van je onderzoek ligt.

Tip 14 Geniet!

Heb je aanvullingen? Ik lees ze heel graag in het commentaar.